Fotoğraf: İstanbul’da 3 Mayıs 2025’te festival kapsamında Aynalı Geçit Etkinlik Salonu’nda kitabın yazarları ile bir söyleşi ve kitap tanıtımı düzenlenmişti.
Yirminci Uluslararası İşçi Filmleri Festivali’nin hazırlık toplantılarında, 20. yıla özel derleme bir kitap yayımlama kararı aldık. Festivalın 10. yılında Funda Başaran editörlüğünde İşçi Filmleri ve Öteki Sinemalar kitabı Yordam Kitap’tan yayımlanmış ve çok ilgi görmüştü. 20. yıla özel bir kitap hazırlama görevini ben üstlendim.
2006 yılındaki birinci yılından itibaren yarışmasız, ücretsiz ve sponsorsuz olma ilkesiyle düzenlenen İşçi Filmleri Festivali tamamen gönüllülerin emeğiyle hayata geçirilmektedir. Festivali düzenleyenler sinemanın yalnızca bir sanat değil, aynı zamanda bir dayanışma ve mücadele aracı olduğunun bilincindedir. Bu yönüyle, İşçi Filmleri Festivali gibi bağımsız festivaller, birbirinin kopyası olan ve büyük sermaye gruplarının desteğiyle yürütülen festivallerden ayrışırlar. Devletten destek ve büyük şirketlerden sponsorluk alan, dolayısıyla seçkilere zaman zaman otosansür uygulayan festivallerin aksine bağımsız ve özgür bir platform olmayı amaçlamaktadırlar. Kitabın içeriğinin öncelikle bu ayrımı vurgulamasını amaçladım.
İşçi Filmleri Festivali gibi başka kardeş bağımsız festivaller var. Bozcaada Uluslararası Ekolojik Belgesel Festivali (BIFED), Documentarist İstanbul Belgesel Günleri, Hangi İnsan Hakları? Film Festivali ve Pembe Hayat KuirFest gibi festivaller de kitapta görünmeli, gösterilmeli, tanıtılmalı ve daha çok insana ulaşmalı diye düşünüyordum. Bu kitap aynı zamanda bu amaçla hazırlandı. Kitapta yer alan yazılar Türkiye’deki ve dünyadaki film festivallerini farklı yönleriyle ele alıyor ve bağımsız festivallere, bağımsız sinemalara ve alternatif arayışlara vurgu yapıyor.
2000’lerden itibaren sinema teknolojilerindeki yeniliklerle beraber sinema salonları ve film izleme alışkanlıkları değişti. Sinemadaki dijitalleşme, dijital platformların yaygınlaşması, sinema seyircisinin salonlardan uzaklaşması gibi sorunları incelemek istedim. Bu kitapta katkı veren yazarlarla beraber sinemadaki ve seyircideki değişimin izlerini sürdük.
Kitabın yazarları festivaller üzerine çalışmalar yapan araştırmacılardan ve akademisyenlerden oluşuyor. Mersin’deki İşçi Filmleri Festivali gönüllülerinden doktora tezini festivaller üzerine yapan sevgili Onur Aytaç, yazarlara ulaşmamda çok önemli katkılar verdi. Bu kitaba katkı veren yazarlar Türkiye’deki ve dünyadaki film festivallerini farklı yönleriyle ele aldılar. “Küreselleşme ve Festivalizm” kavramları ile neoliberal hegemonik kültür endüstrisine “alternatif” bir festivalin olasılığını değerlendirdiler. Türkiye’de film festivallerinin değişen yapısı, festivallerde görünmeyen emek; festivallerdeki sansür mekanizmaları üzerinde durdular. Hem festivallere uygulanan hem de festivallerin uyguladığı sansürü farklı örnekleri ile gösterdiler. Sinemaların krizini ve bu krize çözüm olarak alternatif arayışlarına, başka coğrafyalardaki festivallerine; dünyadaki festivallerin yapısına; Türkiye’deki seyircinin değişen profiline; festivalleri düzenleyenlerin ve yönetmenlerin görüşlerine yer verdik.
Kitabın sunuş bölümünde İşçi Filmleri Festivali’nin 20 yıllık tarihini anektodlarla özetlemeye çalıştım. İşçi Filmleri Festivali ne zaman ve nasıl başladı? Bu soruları festivale kuruluşundan bu yana emek verenlerden birisi olarak yanıtlar verdim. Benim gibi en başından bu yana festivalde yer alan Tufan Sertlek ve diğer dostlarımla anektodları ve bilgileri gözden geçirdik. Malum 20 yıl uzun bir zaman dilimi. Paylaştığım bilgilerde hata yapmamak için özen gösterdim. Eskilerin dediği gibi ‘hafıza-i beşer nisyan ile maluldür‘.
Festivalin maskotları Karagöz ve Şarlo illüstrasyonun yaratıcısı tam 40 yıllık dostum sevgili Aydan Çelik’in ‘Neden Karagöz ve Şarlo?’ başlıklı manifestosu kitapta yer almalıydı. Ayrıca Karagöz ve Şarlo illüstrasyonlarını sunuş yazısının içine NotaBene Yayınları’ndan sevgili Ulaş Akyol oldukça güzel uyguladı.
Kitap 4 adet bölümden oluştu. Bu bölümler: Değişen Sinemalar ve Festivaller; Başka Coğrafyalardaki ‘Öteki’ Film Festivalleri; Yönetmenler, Sinema Emekçileri, Filmler ve Festivaller; Bağımsız festivaller anlatıyor!
Değişen Sinemalar ve Festivaller bölümünde;
Lalehan Öcal, Uluslararası Film Festivalleri, Hollywood ve Kültür Politikaları: Festival Çevresinde Anaakım Alternatifler başlıklı makalesinde, büyük festivaller ile küçük festivaller arasındaki diyalektik yapıyı ve bu yapıyı kuran sosyal, endüstriyel, kültürel, siyasal, ekonomik ağı incelemektedir.
Aslı Daldal, Yeni Bağımsız Türk Sineması’nda Emekçi Özne, Festivalizm ve Alternatif Arayışlar: İşçi Filmleri Festivali yazısında, emekçi öznenin ve sınıf çatışmalarının yeni bağımsız sinemacılarımızın eserlerinde 1990’ların ortalarından itibaren neden yer bulamamaya başladığına odaklanıyor. Küreselleşme ve Festivalizm kavramları ile festivalleri değerlendiriyor; neoliberal hegemonik kültür endüstrisine “alternatif” bir festivalin olasılığı üzerinde duruyor ve bu bağlamda İşçi Filmleri Festivali’ni mercek altına alıyor.
Hakan Erkılıç, Senem A. Duruel Erkılıç, Emine Uçar İlbuğa, S. Serhat Serter, Aydın Çam, ve Ali Karadoğan tarafından hazırlanan Film festivalleri ve seyircisi makalesinde Türkiye’de film festivalleri: Yapısı, ekonomisi, işleyişi, seyirci profili adlı projenin festival seyircisi ile ilgili bulguları paylaşılıyor.
Emine Uçar İlbuğa, Değişen Festivaller, Güvencesiz Emek ve İşçi Filmleri Festivali’nin Rolü makalesinde, Türkiye’de film festivallerinin değişen yapısını, festivallerdeki ve sinemadaki görünmeyen emeği inceliyor.
Sonay Ban, 2000 Sonrası Türkiye’deki Film Festivallerinde Sansür Mekanizmaları ve Aktörleri başlıklı çalışmasında; 2000’den itibaren mekanizmaları ve uygulayıcıları ve manevra alanları çeşitlenen film sansürünü festivallerde yaşanan vakalar (ve bağlamları) üzerinden tartışarak toplumsal hafızaya not etmeyi amaçlıyor.
Ben de Sinemaların Krizi ve Alternatif Arayışları başlıklı çalışmamda, sinema salonlarının seyirci bulamama krizinin izlerini, sinema salonlarının dönüşümünden başlayarak aradım. Film yapımcılarının karşı karşıya olduğu filmlerin dağıtım ve gösterimindeki sorunları; bu sorunlara çözüm alternatiflerini ve bunlar arasındaki bir sinema kooperatifinin deneyimlerini yazdım.
Başka Coğrafyalardaki ‘Öteki’ Film Festivalleri bölümünde;
Eren Odabaşı, Kâr Amacı Gütmeyen Kültür-Sanat Kurumları ve Uluslararası Film Festivalleri yazısında, Kuzey Amerika ve Avrupa’daki farklı festival organizasyon modellerini analiz ederek, bağımsız sinema kurumları ile film festivalleri arasındaki ilişkiye ışık tutuyor.
Fatma Edemen, Kimliği Diasporada Yeniden Kurmak: Kürt Film Festivalleri yazısında Avrupa’daki Kürt film festivalleri üzerine yazdı.
Tuncer Mert Aydın, Festivallerin Ulus Kimliği Üzerine İnşası: Türk Film Festivalleri ve Öteki Festivaller yazısında festivallerin ulusal kimliği nasıl benimsediği ve temsil ettiği olgusunu tarihsel bağlamı da gözeterek yurt dışında düzenlenen Türk film festivalleri üzerinden inceledi.
ABD San Francisco’daki İşçi Filmleri Festivali Laborfest’i başlatanlardan Steve Zeltzer, Festival Gazetesinin 2008 yılındaki mayıs sayısında, Büyüyen bir eğride ve ağda işçi filmleri festivali başlığı ile bir yazı yazdı. Steve Zeltzer’den bu kitap için Laborfest ve işçi filmleri festivallerini yeniden değerlendiren yeni bir yazı talebimi büyük bir incelikle kabul etti. ABD’deki Laborfest deneyimi başlıklı yazısında 1994’den itibaren Laborfest’i, dünyadaki işçi filmleri festivallerinin deneyimini paylaştı. Steve Zeltzer 2 kez festivalimizin açılışına katılmış ve her ihtiyaç duyduğumuzda festivalimizle dayanışma göstermiştir.
Yönetmenler, Sinema Emekçileri, Filmler ve Festivaller bölümünde; festival gönüllülerimiz tarafından hazırlanan festival gazetelerindeki röportaj ve yazıları derledik. Festival açılışlarında ve gösterimlerinde dağıtılmak üzere, 2008, 2009, 2011, 2014 ve 2016 yıllarında toplam altı kez festival gazetesi yayımladık. Bu gazeteler için çok değerli gazeteci arkadaşlarımızın da desteği ile çok önemli röportajlar yapıldı. Festival gazetelerine katkı veren gazeteci dostumuz sevgili Mahmut Hamsici’yi anmak isterim. Bu emeklerin bir kitapta kalıcı olarak yer almasını istedim. Gazetelerden film festivallerine, yönetmenlere ve bağımsız sinemaya dair birçok içgörüyü sunan röportajları derledim.
Bağımsız festivaller anlatıyor bölümünde; İşçi Filmleri Festivali, Documentarist İstanbul Belgesel Günleri, Hangi İnsan Hakları? Film Festivali, Bozcaada Uluslararası Ekolojik Belgesel Festivali (BIFED) ve Pembe Hayat KuirFest festivalini düzenleyenler kendilerini anlattılar. Kendilerine yönelttiğim festivallerini nasıl tanımladıkları, festival ekibinin nasıl oluştuğu, film seçimi, kaynakları, ayırt edici özellikleri gibi bir dizi soruya yanıt verdiler.
Her biri çok değerli katkılar sunan yazarlarımızın uyumlu çalışmaları ve bu kitaba olan inançları olmasaydı, bu kitap ortaya çıkamazdı. Bu nedenle, tüm yazarlarımıza içtenlikle teşekkür ediyorum.
Bu kitabın; İşçi Filmleri Festivalinin yaptıklarının akademik dile çevrilmesi, akademisyen ve araştırmacılar tarafından diğer festivallerle karşılaştırarak analiz edilmesi gibi bir işlevi olsun, akademisyenlerin dünyasında da tartışılmasını istedim.[1]
Elbette kitabın ithafı aşağıdaki gibi olacaktı:
20 yıldır İşçi Filmleri Festivalini düzenleyen, yolu festivalle keşişen tüm festival gönüllülerine….
Çünkü 2006 yılından bugüne İşçi Filmleri Festivali mucizesini yaratanlar Türkiye’nin birçok bölgesindeki festival emekçileri gönüllülerdir.
Dipnot:
[1] Sinecine Sinema Araştırmaları Dergisinin 12 Kasım 2025 tarihli sayısında yayımlanan Onur Aytaç’ın makalesi ile kitabımız tanıtıldı ve akademik dünyada İşçi Filmleri Festivalin bilinirliği arttı.
İstanbul’da festival kapsamında kitabın yazarları ile bir söyleşi ve kitap tanıtımı yapıldı.
10 Mayıs 2025 tarihinde İşçi Filmleri Festivali’nin Ankara kapanış etkinliğinde kitabın tanıtımı yapıldı.
28 Mayıs 2025 tarihinde Eskişehir Film Festivali kapsamında 4. Festivaller Sempozyumunda Yuvarlak Masa toplantısında kitabın yazarları ile söyleşi gerçekleştirdik.
Antalya İşçi Filmleri Festivali kapsamında 4 Ekim 2025 tarihinde yazarlarımızdan Emine Uçar İlbuğa ile birlikte çok güzel bir söyleşi gerçekleştirdik.
Mersin İşçi Filmleri Festivali kapsamında 29 Kasım 2025 tarihinde kitabın yazarlarından Hakan Erkılıç ile Onur Aytaç moderatörlüğünde festivalleri ve kitabı konuştuk.
